Kwiaty fiołka wonnego - Monografia Manuału Zielarskiego (1-FL)

Zdecydowana większość wpisów do Manuału Zielarskiego dotyczyła kwestii historycznych. Pojawiały się posty etnobotaniczne, opisujące znaczenie roślin leczniczych w kulturze człowieka, jak i również notatki przedstawiające terapie ziołami w minionych wiekach. Ostatnio doszedłem do wniosku, że na blogu jest nieco za dużo historii a za mało fitoterapii takiej, jaką znamy dzisiaj.

Dlatego postanowiłem co pewien czas (z racji wyjątkowej pracochłonności postów) publikować wpisy będące monografiami roślin leczniczych mojego autorstwa, które powstawać będą na podstawie zebranych źródeł pisanych z ostatnich 200 lat. Do monografii włączyłem również zapisy z prywatnych notatek zawierające (przynajmniej dla mnie) cenne spostrzeżenia i uwagi. Stworzenie takich wpisów do Manuału Zielarskiego jest trudne i męczące – jakby tworzyć rozdział do książki. Liczę na to, że ten i każdy kolejny wpis, będzie zasługiwać na Wasze uznanie. Jeżeli ktoś chce, może mi się odwdzięczyć, rozpowszechniając linki do Manuału Zielarskiego oraz klikając "lubię to", oraz "udostępnij" na Facebooku.

Jeżeli takie monografie spodobają Wam się (a zobaczę to po ilości odsłon i statystykach tekstu), pomyślę o zapisaniu ich w formie papierowej. Przecież nie ujawnię wszystkich tajemnic fitoterapii od razu! :)

MONOGRAFIA MANUAŁU ZIELARSKIEGO

NUMER 1-FL

Viola odorata L. - Fiołek wonny

Flores Violae odoratae / Flores Violarum – kwiaty fiołka wonnego

Kwiaty fiołka wonnego były opisywane przez Dioskurydesa pod nazwą ion (ιον). W powszechnym użyciu znalazły się już za czasów Hipokratesa, czyli niemal 400 lat wcześniej.

Fiołek wonny kwitnie na przełomie marca i kwietnia (III/IV), choć po własnych obserwacjach widzę, że pierwsze zbiory kwiatów fiołka można rozpoczynać po 15 marca. Nie ma co zwlekać ze zbiorem, powinny być pozyskiwane natychmiast po rozkwitnięciu i niemal natychmiast przetworzone. Zbierać należy same kwiaty, tak jak to możliwe ograniczyć ilość zielonych elementów, pomimo że również należy je uznać za wartościowe leczniczo. Ponieważ atutem kwiatów fiołka jest ich piękna barwa, odrzucamy surowiec źle wybarwiony oraz kwiaty liliowe, oraz białe. Surowiec świeży powinien charakteryzować się silnym aromatem oraz mocną barwą. W takim też stanie powinien być przerobiony lub jeżeli taka jest potrzeba – ususzony.

Proces suszenia opiera się na dwóch zasadach – niskiej temperaturze (maksymalnie 30°C) oraz braku dostępu światła. Surowiec odpowiednio wysuszony niemal nie posiada zapachu, smak drapiący, kolor zachowany. Niegdyś praktykowano wkładanie do szklanych pojemników (najlepsze te z ciemnego szkła) kawałków kłączy irysu germańskiego, który dzięki swojemu aromatowi fiołków, mógł nieco polepszyć wartość suchego surowca pod tym względem. Jak wspomniałem, do przechowywania najlepsze są szklane słoje lub jakiekolwiek naczynia suche i szczelne. Wysuszone kwiaty fiołka należy przechowywać w cieniu, przy kategorycznym braku dostępu światła, lecz praktyka pokazuje, że może nie na wiele się to zdać. Kwiaty zebrane z dwóch różnych miejsc w tym samym czasie, pomimo takich samych warunków konserwacji, potrafią w różnym czasie stracić swoją barwę, przy czym różnica sięga nawet kilku miesięcy.

Wszystkie surowce pozyskiwane z Viola odorata, mogą być fałszowane lub zanieczyszczone częściami innych gatunków rodzaju Viola z racji dużego podobieństwa. Fiołki łatwo i chętnie krzyżują się ze sobą, przez co rozpoznawanie poszczególnych gatunków jest utrudnione lub wręcz niemożliwe bez dokładnych badań. W dawniejszych pracach zwracano uwagę na możliwość fałszowania gatunkami V. canina (fiołek psi), V. mirabilis (fiołek przedziwny), V. palustris (fiołek błotny), V. reichenbachiana (fiołek leśny) i V. suavis (fiołek bławatkowy). Nie znam szczegółowych różnic fitochemicznych pomiędzy tymi gatunkami a V. odorata, mogą być mniej lub bardziej cenne i tym samym użyteczne dla nas, lecz skoro zbieramy kwiaty fiołka wonnego o ustalonym chemizmie, to postarajmy się nie mieszać gatunków.

Kwiaty fiołka wonnego pachną tak przyjemnie dzięki obecności olejku eterycznego, którego jest jednak niewiele, bo 0,003%. Z kilograma (1000 g) świeżych kwiatów, można uzyskać ilości nieprzekraczające 0,03-0,04 gram, a więc ilości bardzo niewielkie. Charakterystyczny zapach uwydatnia się przy rozcieńczeniu olejku w proporcji 1 : 5000-10000. W farmacji i perfumerii kwiaty zalewano oliwą z oliwek. Taki macerat olejowy nazywano oil of violets lub huile de violtte. Określenie eau lub esprit de violette było zarezerwowane dla nalewki z kłączy irysu germańskiego.

Wiemy o obecności saponiny, lecz wiedza ta jest stosunkowo nowa – przed drugą wojną światową o tym nie wiedziano, pomimo trafnej identyfikacji innych substancji biologicznie aktywnych. Saponiny zostały wykryte dzięki badaniom aktywności hemolitycznej wyciągu z kwiatów fiołka. Odnotowano istnienie flawonoidów, zwłaszcza rutyny oraz wiolakwercetyny. Barwę nadają antocyjany, z których najważniejsze są: wiolanina, będąca glikozydem delfinidyny i gauina (gauin?) - glikozyd cyjanidyny. Obecne są także woski, triterpeny pentacykliczne (frydelina i pochodne), salicylan metylu. Dla niektórych może być zaskoczeniem obecność alkaloidu (tak, alkaloidu) wioliny, którą wpierw pomylono z emetyną. Oprócz tego występują białka, cukry redukujące, sole mineralne (głównie fosforowe) oraz witamina C.

Każdy z nas będąc w drogerii czy też perfumerii, od wąchania aromatów i kompozycji, po kilku-kilkunastu minutach dostaje przysłowiowego kręćka. Nie inaczej jest z zapachem fiołków, który po dłuższej ekspozycji może wywoływać złe samopoczucie, zawroty głowy, a także omdlenia.

Świeże kwiaty fiołków były wykorzystywane do produkcji syropu fiołkowego, który niegdyś był całkiem chętnie stosowany przy leczeniu dzieci. Dzięki intensywnej, fioletowej barwie i słodkiemu smakowi, wykorzystywano go jako corrigens przy gorzkich lekach. Co więcej, z powodu obecności saponin i wioliny (wiola-emetyny jak ją zwano), działa wykrztuśnie (expectorans), przez co stosowano syrop przy chorobach dróg oddechowych, zapaleniu oskrzeli, płuc, mokrym kaszlu. Przy przedawkowaniu objawia się działanie lekko przeczyszczające (laxativum) i wymiotne (emeticum). Ciekawostką jest to, że dobrze przygotowany syrop fiołkowy, służył do określania pH badanych substancji. Dodatek kwasu spowoduje zmianę zabarwienia na czerwony a zasady na zielony. Dlatego nie dodajemy cytryny do takiego syropu, gdyż antocyjany mogą zmienić swoje właściwości i utracić wartość leczniczą. Istnieją dwie szkoły produkcji takiego syropu – z alkoholem i bez. Podane proporcje można zmniejszać lub zwiększać (tyczy się to każdego przepisu). Warunki przechowywania jak przy suszonych kwiatach.

Sirupus Violae (ze spirytusem)

  Flores Violae odoratae   280,0

  Aquae destill.                570,0

  Sacchari albi              1120,0

  Spiritus                         78,0

Do dużego słoja włożyć kwiaty fiołków, skropić je spirytusem i zalać gorącą, destylowaną wodą. Zakręcić, macerować przez 12 godzin, następnie odcedzić (można wycisnąć kwiaty przez gazę – wówczas przecedzić), dodać cukru, rozpuszczając go na zimno. Do małych słoików.

Sirupus Violae (bez spirytusu)

  Flores Violae odoratae    400,0

  Aquae destill.                 700,0

  Sacchari albi               1300,0

Kwiaty włożyć do dużego słoja, zalać gorącą wodą. Zakręcić i macerować 12-24 godziny. Następnie kwiaty wycisnąć, całość przecedzić i przelać, dodać cukru, rozpuszczając go na zimno. Do małych słoików.

Kwiaty można również przerobić na tzw. konserwę czy też powidełka, stosując jako dodatek do wypieków.

Conserva Violae odoratae

  Flores Violae odoratae    100,0

  Sacchari albi                  300,0

  Spiritus                           60,0

  Glycerini*                       40,0

Do moździerza kwiaty fiołka, nieco spirytusu, gliceryny* (nie jest niezbędna, ale nada konsystencję) oraz cukru. Rozcierać, stopniowo dodając wszystkie składniki.

Co do innych właściwości leczniczych kwiatów fiołka, obecność antocyjanów jest oczywiście wskazana w naszej diecie ze względu na ich właściwości przeciwzapalne (antiphlogisticum) oraz uszczelniające i wzmacniajace na ściany naczyń krwionośnych (vasotonicum). Sugeruje się także aktywność przeciwbakteryjną (bactericidum), co można wykorzystać (razem z właściwościami przeciwzapalnymi) w prostych naparach na niewielkie zmiany dermatologiczne.

Spodobał Ci się ten tekst? Polub mój fanpage i udostępnij tekst na Facebooku.

Wszelkie prawa zastrzeżone.